Podegrodzie

Już w niedzielę kanonizacja podegrodzianina Stanisława Papczyńskiego, więc parę słów o Podegrodziu. Wychowałam się w tych okolicach, zawsze z sentymentem tam wracam. Nie ukrywam, że chętniej wracałam w te miejsca kiedy żyła moja babcia.

Gmina Podegrodzie położona jest na lewym brzegu Dunajca, w centrum pięknej Kotliny Sądeckiej. Leży na wysokości ok. 340 m npm. Oddalona jest od Nowego Sącza o około 12 km. Graniczy z gminami: Chełmiec, Stary Sącz, Łącko i Łukowica. Gmina Podegrodzie posiada piękną rzeźbę terenu, leżąc w zalewowej dolinie Dunajca. Otoczona jest przez fliszowe wzgórza, porozcinane licznymi wąwozami, strumieniami i lasami. Środowisko naturalne cechuje bogactwo fauny i flory. Tutejsze lasy, łąki, strumienie i wzgórza posiadają naturalny urok dzikości.

Pierwsze ślady obecności człowieka na terenach Podegrodzia pochodzą z okresu paleolitu górnego (ok. 20 tys. lat p.n.e.). W epoce brązu przez tereny Sądecczyzny, prowadził szlak handlowy, którym transportowany był bursztyn. Dzięki wymianie handlowej pojawiły się nowe przedmioty wykonane z brązu oraz naczynia gliniane, charakterystyczne dla sztuki romańskiej.

W ostatnich wiekach p.n.e., duże wpływy miały kultury: łużycka i celtycka. Wtedy pojawiły się odnalezione m.in. w Podegrodziu przedmioty codziennego użytku, a także uzbrojenie i zapinki.

Pod koniec X w. Sądecczyzna weszła w skład formującego się państwa Polskiego. Pierwszą siedzibą kasztelana sądeckiego był gród w Naszacowicach. Po jego spłonięciu, kasztelania przenosi się do Sącza Podegrodzkiego, gdzie siedzibą jest początkowo gród "Zamczysko". Istnienie grodu kończy gwałtowny pożar. Centrum osadnicze Sądecczyzny przesuwa się o kilkaset metrów na południe, na wzgórze "Grobla". W tym samym czasie na sąsiednim wzniesieniu staje kościół datowany na 1014 (data ta była wyryta na drzwiach wejściowych). Mieściła się tu najstarsza i największa parafia, powołana za panowania Bolesława Chrobrego w 1014 r. Gród "Grobla" trzy razy uległ spaleniu i trzy razy był odbudowywany. Zabudowa Podegrodzia ciągnęła się w kierunku północnym między obydwoma grodami. Ważniejszymi kasztelanami sądeckimi, którzy rezydowali w Sączu Podegrodzkim byli Jan Zaprzaniec, Chwalisław, Dzierżykraj i Wydżga.

W 1241 Sączowi Podegrodzkiemu wiele zniszczeń przyniósł najazd Tatarów. Przełomowym wydarzeniem było darowanie Sądecczyzny przez Bolesława Wstydliwego św. Kindze, jako rekompensatę za przeznaczenie jej posagu na odbudowę Małopolski po najeździe tatarskim. Nastąpiły wówczas istotne zmiany - lokowany został Stary Sącz (w 1278). Położenie przy szlaku handlowym wzdłuż Popradu spowodowało przejęcie wszystkich funkcji jakie sprawował dotychczas Sącz Podegrodzki przez nowe miasteczko.

W 1273 w dokumentach pojawia się nazwa Podegrodzie, jako wiejska osada, której pierwszym sołtysem był Pysz. Po założeniu w 1280 przez św. Kingę Klasztoru Klarysek w Starym Sączu, wieś weszła w skład posiadłości "Panien starosądeckich"

W 1373 królowa Elżbieta Łokietkówna wprowadziła prawo niemieckie we wszystkich dobrach klasztornych. Określone zostały wówczas wysokości czynszów, które zobowiązani byli płacić mieszkańcy wsi. Mieszkańcy płacili także na rzecz biskupstwa krakowskiego tzw. "świętopietrze". Sołtysem Podegrodzia w tym okresie był Jan Gostwicki.

W 1448 biskup Zbigniew Oleśnicki podniósł parafię św. Małgorzaty w Nowym Sączu do rangi kolegiaty, tworząc archidiakonat Sądecki. Wyposażył ją dobrami podegrodzkiej parafii, a ta tym samym przestała być jednostką samodzielną.

XVI w. przyniósł wsiom klasztornym duże zmiany. Powszechną formą stała się gospodarka folwarczno - pańszczyźniana. Stopniowo likwidowane były sołectwa, chłopów usuwano z ziemi i zakładano nowe folwarki. Wówczas położenie chłopstwa uległo znacznemu pogorszeniu. Nowi dzierżawcy folwarków zwiększyli pańszczyznę, chcąc osiągać jak największe zyski. Ograniczono im także wolność osobistą: m.in. nie mogli opuszczać miejsca zamieszkania bez zgody właściciela.

Na XVI w. przypada także powstanie pierwszej w Podegrodziu szkoły. Była to szkoła parafialna.

W 1631 wybudowana została Kaplica św. Anny. W tym również roku na świat przychodzi założyciel zakonu Marianów bł. Stanisław Papczyński.

W latach 1708-1710 Podegrodzie nawiedziła epidemia dżumy. Zmarło wówczas około 165 mieszkańców wsi.

Po I rozbiorze Polski (1772) Sądecczyzna weszła w skład państwa Austriackiego. W 1781 cesarz Józef II rozpoczął akcję kolonizacyjną. Jego pierwszym krokiem była konfiskata dóbr ziemskich Klarysek starosądeckich. Koloniści pochodzili głównie z południowych Niemiec. W 1784 w Podegrodziu osiedliło się pięć rodzin ewangelickich.

W 1789 akcja kolonizacyjna została przerwana. Polacy odkupywali od Niemców gospodarstwa, część kolonistów wyjechała, a część pozostała i spolonizowała się.

Sytuacja chłopów za panowania Austriaków nieco uległa poprawie. Mogli uczyć się rzemiosła, zmieniać zawód i zawierać małżeństwa bez zgody pana. Jednak nadal nie można im było samowolnie przeprowadzać się.

W XVIII w. Podegrodzie było wsią dobrze zagospodarowaną, znajdowały się tu siedziby cechów wiejskich, skupiających rzemieślników różnych specjalności (m.in. garncarzy, szewców i kowalów). Pod względem gospodarczym był to region wybitnie rolniczy, co sprzyjało także hodowli.

W 1791 przywrócono została ponownie parafia, stając się ponownie odrębną jednostką, a w 1831 wybudowano obecnie istniejący murowany kościół na miejscu dawnego, drewnianego, który spłonął.

Na przełomie XIX i XX w. do życia powołano wiele instytucji: w 1883 powołano Straż Pożarną i Kółko Rolnicze; w 1901 Spółkę Oszczędności i Pożyczek (późniejsza Kasa Stefczyka); w 1913 Szkołę gospodyń wiejskich (obecnie Zespół Szkół Zawodowych).

W 1914, przed bitwą pod Marcinkowicami, na plebanii w Podegrodziu kwaterował marszałek Józef Piłsudski.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 zwiększyła się społeczna aktywność mieszkańców wsi. Działalność wznowiły organizacje powołane przed wojną. W 1928 założono również spółdzielnię mleczarską, przeniesioną później do Starego Sącza. W 1930 z inicjatywy Marii Rydlównej, przy szkole rolniczej powstało Koło Gospodyń Wiejskich.

Od 1933 wieś została siedzibą gminy zbiorowej. W jej skład wchodziło trzynaście wsi. W 1937 założony został Regionalny Zespół Pieśni i Tańca "Podegrodzie".

5 września 1939 Podegrodzie zostało zajęte przez wojska niemieckie. W okresie II wojny światowej Podegrodzianie aktywnie uczestniczyli w ruchu oporu. Prowadzone było tajne nauczanie. Działalność ta została okupiona ofiarami. Ku ich pamięci postawiono pomnik, znajdujący się koło Gminnego Ośrodka Kultury. 19 stycznia 1945 Podegrodzie zostało "wyzwolone" przez Armię Czerwoną.

W okresie powojennym nastąpił wyraźny wzrost poziomu życia wsi, zmienił się także jej wygląd. Starą drewnianą zabudowę zastępowano murowanymi domami. W 1955 przeprowadzono elektryfikację wsi. W 1976 powstał Gminny Ośrodek Kultury.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.